پیمان سعدآباد و بخشیدن بخشی از اراضی کشور
تاریخ انتشار: ۱۷ تیر ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۱۶۵۰۵۶
به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما،امروز ۱۷ تیرماه سالگرد منعقد شدن پیمان سعدآباد در دفتر سیاست‌های رضاخان است؛ قراردادی که با کارگردانی انگلیس و بنا به منافعش بین چهار کشور ایران، ترکیه، افغانستان و عراق بسته شد.
به مناسبت سالروز این قرارداد به بررسی کتاب‌های این رویداد تاریخی از نگاه مورخان، کارشناسان دیروز و امروز سیاست خارجی ایران پرداخته ایم.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
حبیب‌الله مختاری، نویسنده و پژوهشگر در کتاب «تاریخ بیداری ایران» با اشاره به مسایل و اختلاف‌های مرزی ترکیه و افغانستان با ایران با تکیه بر نقش انگلیس می‌نویسد: «در اثر کوشش انگلیسی‌ها اختلافات مرزی بین ایران و ترکیه به موجب قرارداد مرزی دی ماه ۱۳۱۰ حل و فصل شد و دولت ایران قسمتی از اراضی مجاور آرارات را به ترکیه واگذار کرد و در عوض قطعه زمین بزرگی در کردستان را گرفت. اختلاف مرزی با افغانستان نیز در نواحی خراسان و سیستان به موجب حکمیت دولت ترکیه در ۲۷ اسفند ۱۳۱۲ حل شد و روابط بین دو کشور بهبود یافت.» رضایت ترکیه از پیمان سعدآباد با این پیش زمینه می‌توان به دلیل رضایت ترکیه از بستن این قرارداد پی برد. اظهار رضایتی که عبدالرضا هوشنگ مهدوی نیز بر آن تاکید می‌کند و در کتاب «سیاست خارجی ایران در دوره پهلوی» با نام بردن از دکتر توفیق رشدی آراس، وزیر امور خارجه ترکیه می‌نویسد: «وی پس از انعقاد پیمان اظهار داشت که معاهده مزبور با رضایت و در واقع بر اساس حمایت بریتانیا منعقد شده است.» علیرضا امینی نیز در کتاب «تاریخ روابط خارجی ایران» با اشاره به واکنش کشورهای خارجی به این پیمان آورده است: «دولتمردان شوروی، آن را یک کمربند امنیتی ساخته بریتانیا تلقی کرده و موضع خصمانه‌ای در قبال آن داشتند. هر چند وزارت خارجه بریتانیا در مورد این پیمان هیچ موضع صریحی اتخاذ نکرد، اما عراق متحد بریتانیا بود و بدون رضایت آن کشور نمی‌توانست پیمان سعدآباد را امضا کند.» ایجاد زمینه اختلاف ایران و عراق در پیمان سعدآباد بنا بر تحلیل کارشناسان سیاست خارجه، مورخان و اظهارات وزیر امور خارجه ترکیه به نقش انگلیس در این پیمان به صورت صریح اشاره شده است قراردادی که انگلیس اهداف خود را در آن پیاده کرده بود. اما پیمانی که به پشت‌گرمی انگلیس بسته شد و علی‌رغم ابراز شادمانی رضاخان از بستن این پیمان بی‌سابقه در بقای صلح در منطقه، گذشت زمان نشان داد که بذر جنگ با کشور عراق در همین قرارداد پاشیده شد. یکی از پر تنش‌ترین پیش زمینه‌های این قرارداد رفع اختلاف ایران با عراق بود که انگلیسی‌ها برای کشاندن دو طرف اختلافات به قرارداد سعدآباد و اهداف دیگر با حل کردن مساله به بدترین و کوتاه‌ترین شکل ممکن سرنوشت فاجعه‌انگیزی برای رابطه بین دو کشور در سال‌های بعد رقم زدند. بی‌سیاستی دستگاه دیپلماسی خارجی رضاشاه علیرضا امینی در کتاب «تاریخ روابط خارجی ایران» با بیان جزییاتی از اعمالی که انگلیس برای پاک کردن نزاع‌های مرزی ایران تدارک دید، نوشته است: «مهمتر از همه اختلافات با عراق بر سر حاکمیت شط‌العرب بود. در این هنگام انگلیسی‌ها که برای تقویت موضع دولت‌های وابسته به خود در مقابله با خطر کمونیسم عجله داشتند که پیمان منطقه‌ای هر چه زودتر امضا شود به سرعت زمینه‌های سازش ایران و عراق را با توجه به منافع خود فراهم کردند.» اکنون دیگر زمینه انعقاد پیمان منطقه‌ای تحت سلطه انگلیس به خوبی فراهم شده بود و اختلافات گوناگون میان چهار کشوری که قرار بود، در پیمان مزبور شرکت کنند برطرف شده بود و در ۱۷ تیر ۱۳۱۶ وزاری خارجه ایران، افغانستان، ترکیه و عراق در کاخ سعدآباد پیمانی را امضاء کردند که به پیمان سعدآباد مشهور شد. در این میان کارشناسان سیاست خارجی با نگاهی به این قرارداد به بررسی و کنکاش در سود و زیان آن نیز پرداخته و میزان کارآمدی این قرارداد را مدنظر قرار داده‌اند. به طوری که عبدالرضا هوشنگ مهدوی درباره زیان این پیمان برای ایران نوشته است: «در تعین منافع نفتی ایران و عراق رضاشاه منابع نفتی غرب ایران و نصف شط العرب را طبق اصول و مقررات بین‌المللی خط تالوگ می‌باشد به عراق واگذار نمود تا از بابت عبور کشتی‌های نفت کش، ایران مبالغ هنگفتی به دولت عراق تحت الحمایه انگلیس بپردازد. همه این‌ها بیانگر بی‌سیاستی دستگاه دیپلماسی خارجی رضاشاه است در واقع باید متذکر شویم که سیاست خارجی رضاشاه در قبال این پیمان حتی در برخورد با همسایگان تازه به دوران رسیده و نوپا هم نمی‌توانست آن گونه که خود می‌خواست ارتباط برقرار نماید و تصمیمی اتخاذ کند.». اما باید دید قراردادی که رضاخان به آن می‌بالید تا چه اندازه کارآیی داشت و چه سرانجامی برای آن رخ داد. امینی درباره نتایج و کارآمدی این قرارداد می‌نویسد: «بالاخره پیمان سعدآباد که با هدف حفظ کشورهای عضو در قبال خطر کمونیسم و خطرات مشابه آن ایجاد شده بود. با آغاز جنگ جهانی دوم و تغییر بلوک بندی‌ها، اتحاد انگلیس و شوروی عملا از حیز انتفاع خارج شد و نتوانست رسالت اولیه خود را به انجام رساند و در شهریور ۱۳۲۰ هیچ‌یک از هم‌پیمانان به یاری کشور ما نشتافتند و پیمان سعدآباد بیهودگی خود را به اثبات رساند. حتی دولت عراق خاک خود را پایگاه حمله انگلستان به ایران قرار داد.» پیمان سعدآباد آخرین قدم پیش از جنگ جهانی دوم اما مفاد پیمان‌نامه‌ای که امضای چهار کشور بر پای نقش بست دارای چه مواردی بود. عبدالرضا هوشنگ مهدوی در بخشی از کتابش در حالی پیمان سعدآباد را آخرین قدم پیش از جنگ جهانی دوم می‌شمرد نگاهی به مفاد آن نیز دارد. وی می‌نویسد: «امضای این قرارداد در واقع آخرین قدمی بود که پیش از جنگ جهانی دوم برداشته شد و وزرای امور خارجه ۴ کشور در کاخ سعدآباد آن را امضا کردند. بیشتر بخوانید:واریز شدن پول نفت به حساب رضا خان پیمان مذبور وحدت نظر چهار کشور را در سیاست عمومی و حمایت متقابل در صورت بروز خطر نسبت به یکی از دولت‌های عضو پیش‌بینی می‌کرد و همچنین دول چهارگانه متعهد می‌شوند که سیاست عدم مداخله مطلق در امور داخلی یکدیگر را تعقیب کنند و مصونیت حدود مشترک مرزی یکدیگر را محترم شمارند و در کلیه اختلافات بین المللی که با منافع آنها مربوط است مشورت نمایند و عملیات تجاوزکارانه علیه یکدیگر نداشته باشند.» منبع: تسنیم
منبع: خبرگزاری صدا و سیما
کلیدواژه: تاریخ معاصر ایران سیاست خارجی ایران جنگ جهانی دوم وزیر امور خارجه کاخ سعدآباد زمینه چینی پیمان سعدآباد انگلیسی ها چهار کشور کشور ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.iribnews.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرگزاری صدا و سیما» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۱۶۵۰۵۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
دومین قطار ترانزیتی افغانستان - ترکیه آماده حرکت است / عبور از ایران مشروط به همکاری راه‌آهن
مدیرعامل کنسرسیوم توسعه ریلی افغانستان گفت: دومین قطار ترانزیتی افغانستان بعد از تخصیص لکوموتیو کنسرسیوم برای خروج از کشورT امکان حرکت دارد که در ادامه مشروط به همکاری شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی انجام خواهد شد.
به گزارش ایسنا به نقل از ایراف، اداره راه‌آهن افغانستان در شبکه ایکس اعلام کرده است که، دومین قطار ترانزیتی افغانستان از مسیر ایران به مقصد ترکیه آماده‌ی حرکت است.
این اداره با اشاره به همکاری کشورهای همسایه افغانستان آورده است: ما علاوه‌بر انتقال کالاها، قلب‌ها را نیز به یکدیگر متصل می‌کنیم.
این در حالی است که، اولین قطار ترانزیتی افغانستان به مقصد ترکیه در ایستگاه شمتیغ متوقف شده است.
در خصوص این موضوع «مصطفی رضایی» مدیرعامل کنسرسیوم توسعه ریلی افغانستان به ایراف گفت: پس از اینکه اولین قطار ترانزیتی افغانستان به ترکیه به دلیل ناهماهنگی شرکت راه‌آهن دو هفته در مرز شرقی کشور گرفتار شد، بر اساس دستور دفتر رئیس‌جمهور، وزیر راه و شهرسازی به موضوع ورود کرد.
وی افزود: همچنین نامه تعیین‌کننده نماینده ویژه وزارت راه و شهرسازی برای آغاز بهره‌برداری تجاری از محور ریلی خواف - هرات با پیگیری‌هایی که نماینده ویژه رئیس‌جمهور در امور افغانستان و استاندار خراسان رضوی انجام دادند، تعیین تکلیف صورت گرفت.
رضایی در ادامه توضیح داد: از این‌رو در روزهای جاری این قطار از نقطه صفر مرزی حرکتش را به سمت مرزهای غربی کشور برای خروج به سمت ترکیه آغاز خواهد کرد.
مدیرعامل کنسرسیوم توسعه ریلی در خصوص قطارهای ترانزیتی بعدی از افغانستان که وارد ایران می‌شود، مطرح کرد: بعد از تخصیص لکوموتیو کنسرسیوم برای خروج از کشور امکان حرکت قطارها است که در ادامه مشروط به همکاری شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی انجام خواهد شد.
رضایی در نهایت خبر داد که در روزهای آتی دومین قطار ترانزیتی هم وارد کشور خواهد شد.
انتهای پیام
هوادار خاطی سپاهان ۱۰ سال محروم شد